Waarom kan roestvast staal toch roesten?

Roestvast staal: dat roest niet. Zou je zeggen. Maar niets is minder waar. Vrijwel alle roestvaste staalsoorten kunnen, onder bepaalde omstandigheden, gewoon roesten. Dat klinkt tegenstrijdig en wordt vaak gezien als een defect of materiaalfout, terwijl dat slechts zeer zelden het geval is. Daarom leggen we graag uit hoe en waarom roestvast staal toch roest en hoe je de eventuele roest kan vermijden en schoonmaken.

Er zijn twee manieren om dit uit te leggen: de lange en de korte. We beginnen met de korte manier, mocht dat interessant genoeg zijn dan kun je hieronder verder lezen voor de uitgebreide uitleg.

In het kort:

Roestvast staal is een legering van verschillende elementen die een mes scherp kunnen maken, en houden. Die elementen zorgen er voor dat het staal sterk is maar zijn niet compleet roestvast. Hoe beter het mes scherp blijft, hoe gevoeliger hij voor roest zal zijn. Daarin kun je verschillende afwegingen maken, maar links of rechts moet er water bij de wijn. Over het algemeen geldt dat roestvaste staalsoorten met juist onderhoud gewoon roestvrij blijven, maar zeelucht, zout water en zuren kunnen altijd roet in het eten gooien. Bij iedere staalsoort. Ongeacht de prijs van het mes. Pas dus altijd goed op als je je mes gebruikt in de buurt van de zee of als je zout aan het strooien bent in de keuken! Het belangrijkste is dat je je lemmet schoon en droog houdt. Eventuele roestplekjes kan je met je favoriete slijpmethode er gemakkelijk uitslijpen.

De uitgebreide uitleg:

Dat was de korte uitleg van een complexe zaak. Maar er zijn veel meer kanten aan dit verhaal, en er zijn meer nuances aan te brengen. We zeggen immers ‘roestvast’, niet ‘roestvrij’. Ook hebben we nog tips voor het voorkomen van roest, ook op roestvaste messen. En er zijn staalsoorten die helemaal roestvrij zijn, en toch scherp blijven. Klaar voor de uitgebreide uitleg? Daar gaan we!

Hoe is een messenstaalsoort opgebouwd?

Om te begrijpen waarom verschillende staalsoorten verschillende eigenschappen hebben is het belangrijk te weten hoe een staalsoort is opgebouwd. Staal bestaat namelijk niet alleen uit ijzer. Voor een groot deel wel natuurlijk, maar alleen ijzer houdt het niet vol als mes. Daarom worden per staalsoort verschillende bestanddelen toegevoegd. Koolstof, chroom, nikkel, molybdeen, silicon, wolfraam, kobalt, mangaan of een van de vele andere opties. Door te spelen met de percentages van al deze bestanddelen creëren staalfabrikanten hun verschillende legeringen. De ene legering is heel taai, de ander heel hard. De ene legering roest al als je er naar kijkt, de volgende kun je op de bodem van de zee laten liggen zonder dat er iets gebeurt.

Het draait allemaal om koolstof

In messenstaal zit koolstof, of op zijn Engels: carbon. Dat is het bestanddeel dat ervoor zorgt dat het mes scherp te slijpen is en voor een deel zorgt het ervoor dat het mes scherp blijft. Daarom wordt door messenmerken al tientallen jaren dankbaar gebruik gemaakt van termen als ‘high carbon steel’. Voor velen een kwaliteitskenmerk. En in zekere zin is het dat ook. Veel lagere legeringen hebben namelijk minder koolstof waardoor de staalsoort minder goed scherp blijft.

Veel koolstof in een staalsoort is dus over het algemeen een goed teken. Helaas heeft koolstof ook een andere eigenschap: het zorgt ervoor dat staal snel roest. Veel koolstof is dus leuk voor de sterkte en het scherptebehoud van een mes, maar zorgt tegelijk voor een groter risico op roest of verkleuring.

Bij messenstaalsoorten kom je vaak koolstofgehaltes van 0,5% tot 1,5% tegen. Er zijn ook uitschieters naar de 3%, of de andere kant op naar 0,15%, maar dat zijn wel hele bijzondere staalsoorten.

Toepassing van legeringselementen en de glansrol van chroom

Precies daarom spelen staalfabrikanten met die verhoudingen tussen de legeringselementen. Met name chroom speelt hierin een grote rol. Door naast een grote hoeveelheid koolstof ook een fikse dosis chroom toe te voegen wordt het staal roestbestendig. In de praktijk wordt een grens rond de 13% chroom gehanteerd om te bepalen of een staalsoort roestvast is. Meer dan 13% betekent roestvast, daaronder is het koolstofstaal. Er is een buitencategorie: gereedschapsstaal. Dat zit qua percentage in de buurt van die 13% waardoor het een soort twijfelgeval is.

Dan zou je zeggen: gooi er net zoveel chroom in als wat er op een gemiddelde Amerikaanse auto zit, en je hebt perfect staal! De praktijk is echter weerbarstiger. Veel chroom snoept namelijk wat van de kwaliteiten op het gebied van scherptebehoud en hardheid af. Om dat tegen te gaan worden er wéér een hele hoop andere legeringselementen aan het staal toegevoegd. Vanadium bijvoorbeeld.

Böhler M390 is een staalsoort die wat dat betreft de grenzen van het mogelijke opzoekt. Het is een alom populaire staalsoort omdat hij enorm lang scherp blijft en tegelijk enorm roestvast is. 1,9% koolstof maakt dit een enorm koolstofrijke staalsoort. Echter zit er ook 20% chroom in. Dat is op dat gebied ook weer een extreme waarde. Dan verwacht je dat hij niet lang scherp blijft. Om dat op te vangen zitten er in deze staalsoort 1,0% molybdeen, 0,6% wolfraam en wel 4,0% vanadium. Dat zijn de elementen die ervoor zorgen dat de snede toch keihard is.

Kleven er dan geen nadelen aan M390? Nadelen zouden wij het niet willen noemen, maar het zijn zaken om rekening mee te houden. Zo is M390 te hard om taai te zijn. Niet enorm geschikt voor grote messen dus. Ook is M390 zonder goede slijpspullen soms wat moeilijk te slijpen. Dat komt door al die legeringselementen: die maken het slijpen over het algemeen wat lastiger.

Waarom roestvast staal dan toch roest

Er zijn een paar externe factoren die staal laten roesten: vocht, zuur en zout. Het een en ander wordt dan nog versterkt door warmte. ‘Maar ik bewaar mijn mes niet in een zoutpot, dan kan het toch niet roesten?’ Jawel hoor, zout kom je op meer plekken tegen. Denk aan het zweet op je vingers, in bepaalde etenswaren en niet te vergeten: zeelucht.

Zeelucht is roestveroorzaker nummer één als het gaat om roestvast staal. In de lucht zit dan een combinatie van vocht en zout: dat is echt funest voor messenstaal. We lezen het wel vaker op messenfora wereldwijd dat verzamelaars die aan de kust wonen zelfs met extra zorg nog wel eens een roestvlekje oplopen.

Fruitzuren zijn nog zo’n katalysator. Even een appeltje schillen en vergeten je mes af te vegen? Dat kan best een paar keer goed gaan. Maar op een gegeven moment moet je niet gek opkijken als je toch een roestpitje oploopt. VG10-staal is roestvast en wordt gebruikt voor zakmessen en keukenmessen. Prima roestvast, als je er maar goed mee omgaat. Steek hem (per ongeluk) in de vaatwasser en er kan zomaar pitcorrosie ontstaan. Dat ontstaat door de combinatie temperatuur, zout uit het vaatwastabletje, water (natuurlijk) en door het aluminium in de vaatwasser. Je hoeft maar een steakmes met aluminium pinnen in de greep naast het keukenmes in de vaatwasser te gooien en er ontstaat door die vier factoren een situatie waarin roest z’n wilde gang kan gaan. Heeft niks met de kwaliteit of de hittebehandeling van het staal te maken: het kan gebeuren, hoort erbij en kan vermeden of opgelost worden.

Hoe voorkom je roest op roestvast staal?

Schoonmaken en olie gebruiken. Veel ingewikkelder hoeven we het niet te maken. Maak, wanneer het kan, altijd zo snel mogelijk je mes schoon en droog. Pak er waar mogelijk ook altijd een beetje olie bij. Dat kan met een onderhoudsolie als Ballistol, maar bij gebrek aan beter kun je zelfs zonnebloemolie of iets in die richting gebruiken. Alles om ervoor te zorgen dat roest geen kans krijgt.

Hoe verwijder je roest?

Lichte roest kun je op verschillende manieren verwijderen. Afhankelijk van de aard van de roest en hoe diep het in het staal zit kun je eens beginnen met het gewoon grondig afwassen van het mes onder de hete kraan. Eventueel kun je een sponsje gebruiken, maar met de schuurkant moet je in eerste instantie even uitkijken om krassen te voorkomen.

Werkt dit niet voldoende? Dan kun je een tubetje Flitz proberen. Dat is een licht polijstmiddel. Met een poetsdoek en een beetje Flitz lukt het vaak wel om roest te verwijderen. Wel is het erg belangrijk om bij een gesatineerd mes altijd met de richting mee te poetsen. Daarmee bedoelen we: als je lijntjes in het oppervlak van het mes ziet, moet je evenwijdig aan de lijntjes poetsen. Niet kruislings er tegenin.

Met alle poetsmiddelen tegen roest is het belangrijk je te realiseren dat je altijd het risico loopt de afwerking van het lemmet te veranderen. Dus bij een gesatineerd lemmet kan het zijn dat je een deel juist verder polijst, of je kunt het voor elkaar krijgen juist een doffe plek te creëren. Daarom moet je altijd voor het voorkomen gaan, en niet voor genezen.

Conclusie

Er zijn genoeg factoren waarom zelfs het allerbeste staal kan roesten. Van de zoute zeelucht tot het zout in je voedsel. In de ene situatie roest het sneller dan in de andere. Dat betekent dus dat je gewoon zorg moet dragen voor het onderhoud van je snijgereedschap. Dan is er vaak weinig aan de hand. Gebeurt het toch? Dan is op tijd poetsen of slijpen de oplossing.